.png "عصر ایران")
۱۱ آبان ۱۴۰۴
به روز شده در: ۱۱ آبان ۱۴۰۴ - ۰۶:۳۰
ماجرای ویدئوی قطع درختان در چمستان مازندران چه بود؟ (فیلم) دربارۀ محمدعلی امیرمعزی و کتاب «علی، رازِ سر به مُهر»
امیرمعزی در این کتاب، نه بازگشت به گذشته را تبلیغ می‌کند، نه عرفان‌گرایی افراطی را؛ بلکه نشان می‌دهد لایه‌هایی در سنت شیعی وجود دارد که در جریان رسمی قرن‌های اخیر کم‌کم کنار گذاشته شده‌اند.
عصر ایران؛ بانو بیدرانی - محمدعلی امیرمعزی، متولد 1334، اسلام‌پژوهی است که در ایران کمتر نامش بر زبان‌هاست، اما در فضای دانشگاهی فرانسه و غرب، یکی از پایه‌گذاران اصلی مطالعهٔ "تشیع نخستین" به شمار می‌رود.
او با کتاب‌هایی مانند «قرآن مورخان»، «راهنمای ربّانی در تشیع نخستین»، «تشیع؛ ریشه‌ها و باورهای عرفانی»، «علی، راز سر به مهر» ابتدا اسلام‌شناسی بود که حوزۀ تخصصی‌اش تشیع‌شناسی بود ولی به تدریج با انتشار دو کتاب «قرآن مورخان» و «محمد مورخان»، که این دومی چند روز قبل منتشر شده، از تشیع‌شناسی فراتر رفته و به یک معنا می‌توان گفت آثار مهم‌تری در حوزۀ اسلام‌شناسی منتشر کرده است.
اگرچه شناخت عمیق او از تشیع، یکی از سرمایه‌هایش برای نگارش و تدوین همین دو اثر اخیر (قرآن مورخان و محمد مورخان) بوده است؛ دو کتابی که البته نویسندگان بسیاری دارد ولی مدیریت و هدایت پروژۀ تألیف این دو کتاب، با محمدعلی امیرمعزی بوده است.
یادداشت زیر دربارۀ کتاب «علی، راز سر به مُهر» است؛ کتابی که امیرمعزی در آن تلاش کرده است تصویری متفاوت، عرفانی‌تر و تا حدی باطنی از نخستین امام شیعیان ارائه دهد؛ تصویری که هم تحسین برانگیخته و هم مخالفت. این کتاب را امسال انتشارات «نگاه معاصر» منتشر کرده است.
یادداشت حاضر نه خلاصهٔ کتاب «علی راز سر به مهر» است و نه نقد آن؛ بلکه پاسخی به چهار سؤال محوری است که فهم اهمیت این اثر را ممکن می‌کند: ماهیت روش پژوهش امیرمعزی؟ در این کتاب چه مسیری را دنبال می‌کند؟ بازتاب کتاب در سه عرصهٔ دانشگاه، حوزهٔ مذهبی و فضای رسانه‌ای چگونه بوده است؟ و در نهایت چرا چنین اثری در زمانهٔ ما اهمیت پیدا می‌کند؟
روش پژوهش امیرمعزی چگونه است؟
در روش پژوهش امیرمعزی سه ویژگی برجسته است:
الف) تکیه بر متون اولیهٔ شیعه
او نگاهی دارد که ریشه‌های تشیع را در "گزارش‌های نخستین" و "ادبیات مناقب" جست‌وجو می‌کند؛ یعنی متونی که بعدها جریان غالب اهل سنت یا حتی برخی جریان‌های عقل‌گرا در ایران، آن‌ها را از درجه اعتبار ساقط می‌دانستند.
ب) تقدم بعد باطنی بر بعد سیاسی
در نگاه او، امام پیش از هر چیز «محور کیهان‌شناسی معنوی» است. این نوع تحلیل، برخلاف روایت رسمی از تاریخ شیعه، که بیشتر بر خط وقایع سیاسی تمرکز دارد، بُعد رازآلود و عرفانی امامت را برجسته می‌کند.
ج) فاصله گرفتن از روایت‌های کلامی متأخر
او با دقت آکادمیک نشان می‌دهد بسیاری از تصویرهای امروزین از امام علی، محصول قرن‌های بعد هستند؛ محصول سامان‌یافتن نهادهای فقهی و کلامی. برای همین سراغ روایت‌های کهن می‌رود تا "چهرهٔ نخستین" علی را بازسازی کند.
این سه عنصر باعث شده است امیرمعزی همزمان هم مورد توجه جدی دانشگاه‌ها باشد و هم مورد اختلاف در محافل مذهبی.
کتاب «علی، راز سر به مهر» چه می‌گوید و چه مسیری را دنبال می‌کند؟
امیرمعزی در این کتاب قصد بازنویسی تاریخ ندارد؛ بلکه می‌خواهد "لایهٔ پنهان" تصویری از امام علی را که در ادبیات نخستین شیعه وجود داشته، آشکار کند. او به‌جای آنکه از علیِ سیاست، علیِ خلافت یا علیِ تاریخ‌نگاران سخن بگوید، از علیِ "راز" سخن می‌گوید؛ علی بهعنوان حلقهٔ اتصال میان امر الهی و امر انسانی.
مهم‌ترین محورهای مسیر فکری او در این کتاب چنین است:
الف) علی بهعنوان حامل سرّ الهی
امیرمعزی نشان می‌دهد در سنت‌های اولیهٔ شیعی، امام نه صرفاً یک رهبر سیاسی یا جانشین پیامبر، بلکه حامل نوعی "نور نخستین" است؛ حقیقتی ماورایی که با ظهور تاریخی او درآمیخته است.
ب) علیِ عرفانی در برابر علیِ حقوقی–سیاسی
او به جای بحث‌های دیرینه دربارهٔ حقانیت سیاسی، بیشتر به بُعد وجودی و معنوی علی علاقه دارد؛ چیزی که در روایات کهن مانند "خطبه‌های منسوب به امام" یا "ادعیهٔ نخستین" دیده می‌شود.
ج) تقابل "روایت رسمی" با روایت "باطنی–عرفانی"
کتاب نوعی چالش نرم ایجاد می‌کند: آیا می‌توان شخصیت علی ابن ابیطالب را صرفاً با روایات تاریخی متأخر فهمید یا باید سراغ ریشه‌های معنوی رفت؟ همین تقابل است که کتاب را به موضوعی بحث‌انگیز تبدیل کرده.
امیرمعزی در این اثر، نه بازگشت به گذشته را تبلیغ می‌کند، نه عرفان‌گرایی افراطی را؛ بلکه نشان می‌دهد لایه‌هایی در سنت شیعی وجود دارد که در جریان رسمی قرن‌های اخیر کم‌کم کنار گذاشته شده‌اند.
بازتاب کتاب در سه عرصه: دانشگاه، حوزهٔ مذهبی، و فضای فرهنگی-رسانه‌ای
الف) بازتاب دانشگاهی: استقبال همراه با نقد روش‌شناسی
در جهان دانشگاهی، کتاب امیرمعزی اهمیت زیادی یافته زیرا: منابع کهن را دوباره زنده کرده؛ از تفاسیر شیعی و ادعیهٔ اولیه خوانش جدید ارائه داده؛ و با الهیات مقایسه‌ای (یهودیت، مسیحیت شرقی، عرفان اسلامی) پیوند برقرار کرده.
اما همزمان، برخی ایران‌شناسان و اسلام‌پژوهان به او نقدهایی دارند از این قبیل: اتکای بیش از حد به متون مناقبی؛ نادیده گرفتن بخش‌هایی از تاریخ سیاسی؛ برجسته‌سازی بُعد ماورایی در حدی که از دید برخی پژوهشگران "تاریخ‌زدایی" به نظر می‌رسد.
این اختلافات طبیعتاً نشانهٔ اهمیت کتاب است: اثری که کسی را بی‌تفاوت نمی‌گذارد و به بحث جدی فرا می‌خواند.
ب) بازتاب در حوزهٔ مذهبی: احتیاط، سکوت، انتقاد
در فضای مذهبی رسمی، واکنش‌ها معمولاً با احتیاط همراه بوده است. دلایلش روشن است:
نگاه باطنی و معنوی امیرمعزی با برخی قرائت‌های رسمی همخوان نیست.
برجسته‌شدن "نورانیت امام" و "راز الهی" در دوره‌ای که گفتمان رسمی بر عقلانیت فقهی تأکید دارد، تنش ایجاد می‌کند.
گزاره‌هایی که در کتاب ارجاع داده شده، گاهی از نظر نهادهای دینی نیازمند پالایش سندی‌اند.
با این حال، در میان طبقه‌ای از روحانیان جوان‌تر یا پژوهشگران نوگرا، کتاب طرفدارانی پیدا کرده؛ زیرا تصویری دیندارانه اما غیرایدئولوژیک از امام علی ارائه می‌دهد.
ج) بازتاب فرهنگی–رسانه‌ای: فاصلهٔ ایران و جهان
در فضای فرهنگی و رسانه‌ای غرب، نام امیرمعزی بهعنوان متخصص "تشیع نخستین" شناخته‌شده است و انتشار کتاب او بازتاب وسیعی داشته؛ به‌ویژه به دلیل پیوند میان مطالعات تاریخی و معنویت. در ایران اما به دلایل روشن — ترجمه‌نشدن، حساسیت موضوع، و گفتمان دینی متفاوت — نام او کمتر مطرح است. اما همین "فاصله" خود یک موضوع شایان بررسی رسانه‌ای است: چرا پژوهشگری که در غرب مرجع تشیع است، در ایران کمتر خوانده می‌شود؟ تحلیل این فاصله، برای مخاطب ایرانی جذاب است؛ زیرا از او دعوت می‌کند "نحوهٔ روایت" را به پرسش بکشد، نه محتوای دینی را.
کتاب سه‌جلدیِ "قرآن مورخان"
چرا این کتاب در زمانهٔ ما مهم است؟
اهمیت این کتاب فقط علمی یا تاریخی نیست؛ بلکه اجتماعی–معنوی است. در جهان امروز، سه روند بزرگ وجود دارد که کتاب امیرمعزی را مهم می‌کند:
الف) بحران معنویت در جهان مدرن
در دوره‌ای که دین در بسیاری از جوامع یا به سیاست تقلیل یافته یا به اخلاق فردی محدود شده، بازخوانی چهره‌ای مانند امام علی — آن هم نه به عنوان سیاستمدار یا قهرمان تاریخی بلکه به عنوان "حامل راز معنوی"— می‌تواند جذاب باشد. این کتاب کمک می‌کند تا علی ابن ابیطالب در مقام یک "شخصیت وجودی" فهمیده شود، نه فقط یک موضوع اختلاف مذهبی.
ب) گسست میان روایت رسمی و روایت فرهنگی
امروز بسیاری از جوانان از روایت‌های دینی و مذهبیِ رسمی فاصله گرفته‌اند، اما همزمان نیاز دارند معنویت و تاریخ دینی را با زبانی تازه بخوانند. کتاب امیرمعزی دقیقاً در این نقطه قرار می‌گیرد: تلاشی علمی برای بازگرداندن لایه‌های فراموش‌شدهٔ معنوی یک شخصیت بنیادین.
ج) ضرورت بازنگری در تاریخ‌نگاری دینی
در قرنی که روایت‌های تاریخی زیر سؤال می‌روند و بازخوانی‌ها اهمیت می‌یابند، این کتاب — چه با آن موافق باشیم چه نباشیم — به ما یادآوری می‌کند که شخصیت‌هایی مانند علی (ع) را تنها با "خوانش متأخر" نمی‌توان فهمید. کتاب امیرمعزی نوعی "دعوت به بازاندیشی" است: نگاه کردن به گذشته بهعنوان مجموعه‌ای از روایت‌های چندلایه و پیچیده.
کتاب "محمد مورخان" که به تازگی در دو جلد به زبان فرانسه منتشر شده است
جمع‌بندی
کتاب «علی، راز سر به مهر» نه یک تصحیح تاریخی از زندگی امام علی است و نه یک اثر عرفانی صرف. این کتاب تلاشی است برای بازسازی چهره‌ای که در نخستین روایت‌های شیعه بهعنوان "حامل سرّ الهی" ظاهر می‌شود؛ تلاشی که از دل پژوهش‌های دقیق بیرون آمده اما پیامدهای فرهنگی و اجتماعی گسترده دارد.
بازتاب‌های متفاوت این اثر، از استقبال دانشگاهی گرفته تا احتیاط مذهبی و سکوت رسانه‌ای در ایران (علیرغم انتشار رسمی کتاب)، همه نشان می‌دهد کتاب در نقطه‌ای ایستاده که پرسش‌های مهم زمانهٔ ما را لمس می‌کند: ما چگونه شخصیت‌های بنیادین خود را روایت می‌کنیم؟ چگونه میان تاریخ، ایمان، و معنویت توازن برقرار می‌کنیم؟ و اصلاً روایت‌های ما از گذشته، چقدر با نیازهای معنوی امروز همخوان است؟
امیرمعزی پاسخی آماده به این سؤالات نمی‌دهد؛ بلکه فقط امکان گفت‌وگو را فراهم می‌کند. و همین، ارزش واقعی کتاب است.
لینک کوتاه: کپی لینک
راهنمای جامع دیواره لاستیک: تفاوتهای کلیدی دیواره داخلی و خارجی لاستیک چیست؟ عکسی کمیاب و دیده نشده از ناصرالدین شاه قاجار هرگز این وسیله ها را به فندکی ماشین خود متصل نکنید رنال کولیک چیست و چگونه تشخیص داده می‌شود؟ روش درست نگهداری طولانی مدت سیر در خانه / چگونه سیر تازه را در فریزر نگه داریم؟ ۵ عامل ناشناخته نابودی قلب در طول تاریخ چقدر طلا استخراج شده و چقدر در زمین باقی مانده است (+ اینفوگرافی) دربارۀ محمدعلی امیرمعزی و کتاب «علی، رازِ سر به مُهر» نقش ادبیات بر سلامت روان احتمال دخالت نظامی آمریکا در نیجریه چند نکته در مورد هالوین ایرانی رابرت مالی: برای ایران خیلی سختتر است با کشوری که به آن حمله کرده مذاکره کند کره جنوبی / زنی به خاطر کشتن یک سوسک مرتکب قتل شد فراستی: نرگس آبیار هیچوقت کارگردان نمی شود(فیلم) ورود سامانه بارشی جدید به شمال کشور
اخبار و تحلیل های ترکیه